Proprioseptif Disfonksiyon: Neden Sürekli Çarpıyor, Düşüyor, Sıçrıyor, Kırıyor ve Yazarken Kalemi Bastırıyor?

Bir çocukta proprioseptif disfonksiyon varsa, bunu fark etmemek mümkün değildir! Duyusal işlemleme bozukluklarının en belirgin ve çoğu zaman en üzücü yönlerinden biri olan proprioseptif sorunlar, çocuğun özgüvenine büyük zarar verebilir ve günlük yaşam kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir.

Propriosepsiyon Nedir?

“Propriosepsiyon”, çoğu kişi için yeni bir kavram olabilir. Basitçe açıklamak gerekirse, proprioseptif duyu; kaslar, eklemler ve bağ dokularımızdan beynimize gelen hareket ve vücut pozisyonu bilgisidir. Yani, vücudumuzun parçalarının nerede olduğunu, nasıl hareket ettiğini, ne kadar kuvvet uyguladığımızı anlamamızı sağlar.

Proprioseptif sistemin doğru çalışmaması durumunda, “proprioseptif disfonksiyon”dan söz ederiz. Bu, çocuğun hareket ve pozisyon bilgisini doğru algılayamaması anlamına gelir.

Proprioseptif Disfonksiyonun Belirtileri Nelerdir?

Bir çocukta proprioseptif disfonksiyon varsa, aşağıdaki işaretleri görebilirsiniz:

1. Hareket Planlamada Zorluk (Motor Planlama Sorunları):

• Vücudunun farklı bölümlerini nasıl hareket ettirmesi gerektiğini kavrayamaz.

• Basit bir görevi bile adım adım düşünmek ve bilinçli şekilde yapmak zorunda kalır.

• Hareketin nasıl başlatılacağını ve devam ettirileceğini anlamakta güçlük çeker.

2. Hareketi Yönlendirme ve Kontrol Etmede Zorluk:

• Beyni ne yapması gerektiğini bilse de, vücudu buna uygun şekilde organize edemez.

• Elindeki kalemi fazla bastırır, su bardağını çok sıkı tutar ya da sayfayı çevirirken yırtar.

3. Hareketin Şiddetini Ayarlayamama:

• Koşarken, oynarken, yazarken, bir eşyayı taşırken gereğinden fazla kuvvet uygular.

• Sık sık bir yerlere çarpar, düşer, kırar ve zarar verir.

4. Postüral Stabilite Sorunları (Duruş Bozuklukları):

• Masada otururken çöker, elini başına yaslar, yorgun ve halsiz görünür.

• Tek ayak üzerinde dengede duramaz, denge gerektiren aktivitelerde zorlanır.

Proprioseptif Disfonksiyonun Dışa Vuran Davranışları

Proprioseptif uyarana az yanıt veren (sensory seeking) çocuklar genellikle şunları yapar:

• Yere sert basar, oyuncaklarla kaba kuvvetle oynar, nesneleri kolayca kırar.

• Sürekli hareket halindedir, zıplar, koşar, çarpar, düşer.

• Ellerini, parmaklarını, tırnaklarını ısırır veya çiğner.

• Sıkı kıyafetleri, sarılmayı ya da derin basıncı sever.

• Kalemi çok bastırarak yazar, sıklıkla uç kırar ya da defterleri deler.

Motor planlama, vücut farkındalığı ve kontrol sorunları olan çocuklar:

• Merdiven çıkmak, bisiklete binmek, top oynamak gibi hareketli aktivitelerde zorlanır.

• Ayakkabı bağlamak, düğme iliklemek, kıyafet değiştirmek gibi günlük işleri beceremez.

• Sık sık bir yerlere çarpar, insanlara ya da nesnelere istemeden zarar verebilir.

Postüral stabilite problemi olanlar:

• Otururken sürekli öne eğilir, yatar gibi durur.

• Hareket sırasında vücudunu kontrol edemez, kolayca dengesini kaybeder.

Proprioseptif Disfonksiyonun Duygusal Etkileri

Bu çocuklar, arkadaşları gibi rahatça oynayamadıkları, sık sık başarısız oldukları ve çevrelerinden uyarı aldıkları için özgüvenleri zedelenir. Kendilerini farklı, dışlanmış ve başarısız hissedebilirler.
Aileler, bazen bu hareketliliği “yaramazlık” ya da “dikkatsizlik” olarak değerlendirebilir; ancak unutmayın ki bu davranışların nörolojik bir nedeni vardır.

Ne Yapmalı?

Eğer çocuğunuzda bu belirtileri gözlemliyorsanız, mutlaka bir ergoterapist veya fizyoterapist ile görüşerek detaylı bir değerlendirme yaptırın. Erken müdahale, çocuğunuzun hem fiziksel hem de duygusal gelişimi için kritik önemdedir.

Evde ve Okulda Destek Önerileri:

• Derin basınç ve ağır iş aktiviteleri: Battaniye ile sarılmak, yastık dövüşü, yer silmek, su taşıma, tırmanma gibi kas ve eklem uyarısı sağlayan aktiviteler çok faydalıdır.

• Duyusal diyet uygulamaları: Ergoterapistinizin önerisiyle günlük rutine uygun egzersizler ve aktiviteler ekleyin.

• Pozitif geri bildirim ve sabır: Unutmayın, bu çocuklar her gün çok çaba sarf ediyor. Onları başarılarıyla destekleyin, küçük ilerlemeleri bile takdir edin.

Sonuç ve Mesaj

Proprioseptif disfonksiyon, çocukların günlük yaşantısında ve özgüveninde ciddi sorunlara yol açabilir; ancak doğru destek ve müdahale ile çocuklar büyük ilerleme kaydedebilir. Çocuğunuzun potansiyeline ulaşabilmesi ve kendini daha iyi hissetmesi için, uzman desteğine başvurmak ve uygun duyusal aktiviteleri günlük rutine dahil etmek çok önemlidir.

“Bir çocuğun bile hayatını kolaylaştırabilirsek, büyük bir fark yaratmış oluruz.”
– Uzm. Bilal Şahutoğulları